ภารกิจ 120 วัน รัฐบาลหนู: โจทย์ระยะยาวของรัฐบาลที่มีความชอบธรรมระยะสั้น

ในทางการเมือง รัฐบาลเสียงข้างน้อยร่วมของพรรคภูมิใจให้สัญญาต่อสาธารณะไว้ว่าจะยุบสภาฯ ภายใน 4 เดือนหลังแถลงนโยบาย โดยมีภารกิจเพื่อเข้ามาแก้วิกฤตการณ์เฉพาะหน้า และเตรียมการเปลี่ยนผ่านไปสู่การเลือกตั้งครั้งใหม่

ในทางนโยบาย คำถามใหญ่จึงมีอยู่ว่า หากรัฐบาลมีความชอบธรรมแค่ 4 เดือน รัฐบาลควรทำอะไร แค่ไหน อย่างไร โดยเฉพาะเมื่อต้องเผชิญกับความจริงที่ว่า โจทย์ใหญ่ของประเทศไทยคือปัญหาเชิงโครงสร้าง ที่ต้องแก้ด้วยนโยบายระยะยาว  

ยิ่งสายตาประชาชนจะจับจ้องไปที่ ‘รัฐมนตรีคนนอก’ ที่ดูแล้วไม่ขี้เหร่ คำถามนี้ก็ยิ่งสำคัญ เพราะบทพิสูจน์ที่แท้จริงของคณะรัฐมนตรีไม่ใช่หน้าตา แต่คือ นโยบายที่จะพาประเทศออกจากวิกฤตได้จริง

101 PUB รวบรวมโจทย์นโยบายใหญ่ที่ ‘รัฐบาลหนู’ ควรจะเร่งทำในช่วง 4 เดือน – นโยบายที่ตอบโจทย์ความชอบธรรมทางการเมืองระยะสั้น โจทย์ประเทศระยะยาว และโจทย์ที่มีอยู่ ซึ่งหากพรรคภูมิใจไทยต้องการ ‘รีแบรนด์’ มาเป็นพรรคการเมืองระดับชาติ เป็นตัวแทนอุดมการณ์ทางการเมืองบางอย่าง และกลายเป็นอีกหนึ่งทางเลือกหลักในสนามการเลือกตั้ง ก็ควรจะต้องทำให้ลุล่วง

เริ่มนับหนึ่ง ‘รัฐธรรมนูญประชาชน’

‘การจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่’ เป็นเงื่อนไขเชิงนโยบายเพียงข้อเดียวในข้อตกลงที่พรรคประชาชนให้ความไว้วางใจแก่พรรคภูมิใจไทยในการนำจัดตั้งรัฐบาลเสียงข้างน้อย แต่นอกจากจะชี้ชะตารัฐบาลแล้ว การทำรัฐธรรมนูญใหม่ให้สำเร็จยังสำคัญต่อการแก้ไขวิกฤตระบบการเมืองภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2017 ซึ่งไม่สามารถคุ้มครองสิทธิ อำนวยความยุติธรรม และเอื้อให้เกิดนโยบายสนองความต้องการประชาชนได้อย่างเหมาะสม จนสูญเสียความเชื่อมั่นศรัทธาและเร่งความขัดแย้งในสังคมมาเกือบทศวรรษ^[1]ดูเพิ่มเติมเกี่ยวกับความจำเป็นในการจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่: วรดร เลิศรัตน์, “ทำรัฐธรรมนูญใหม่ เกี่ยวกับเราอย่างไร?: Explainer 101,” 101 Public Policy Think Tank, 15 กรกฎาคม 2024, … Continue reading

หลังจากที่อุปสรรคเรื่องการทำประชามติเพื่อการร่างรัฐธรรมนูญใหม่คลี่คลายลงไป รัฐบาลควรเร่งเตรียมจัดประชามติครั้งแรกให้ครอบคลุมประเด็นที่ศาลรัฐธรรมนูญกำหนด 2 ประเด็น ได้แก่ ‘สมควรมีรัฐธรรมนูญใหม่หรือไม่?’ และ ‘เห็นด้วยกับวิธีการจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ที่รัฐสภาเห็นชอบหรือไม่?’^[2]คำว่า “วิธีการจัดทำรัฐธรรมนูญ” ในที่นี้ หมายถึง ร่างแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญว่าด้วยการจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ โดยควรจัดในวันเดียวกันกับการเลือกตั้งภายหลังการยุบสภาผู้แทนราษฎร เพื่ออำนวยความสะดวกให้ประชาชนเดินทางไปเลือกตั้งและลงประชามติพร้อมกันในคราวเดียว

ทั้งนี้ รัฐบาลต้องเร่งนำการเจรจาระหว่างทุกพรรคการเมืองและวุฒิสภา เพื่อบรรลุข้อตกลงเกี่ยวกับ ‘วิธีการจัดทำรัฐธรรมนูญ’ ในระดับหลักการให้สำเร็จภายในเดือนกันยายนนี้ จากนั้น ต้องนำการสร้างฉันทมติตลอดกระบวนการพิจารณาของรัฐสภา^[3]โดยที่เป็นการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ วิธีการจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ต้องได้รับคะแนนเสียงเห็นชอบในวาระรับหลักการ … Continue reading ให้รัฐสภาเห็นชอบเสร็จสิ้นและแจ้งให้นายกรัฐมนตรีประกาศจัดประชามติภายในปลายเดือนธันวาคม จึงจะสามารถจัดประชามติได้ทันวันเลือกตั้ง ซึ่งน่าจะเกิดขึ้นราวปลายเดือนมีนาคม 2026 ตามข้อตกลงระหว่างพรรคประชาชนกับพรรคภูมิใจไทย^[4]ตามข้อตกลงระหว่างพรรคประชาชนกับพรรคภูมิใจไทย รัฐบาลภายใต้การนำของพรรคภูมิใจไทยตกลงจะยุบสภาภายใน 4 … Continue reading

แม้ศาลรัฐธรรมนูญใช้อำนาจเกินขอบเขตวินิจฉัยว่า จะให้ประชาชนเลือกตั้งผู้ร่างรัฐธรรมนูญโดยตรงไม่ได้^[5]ความหมายของคำวินิจฉัยนี้ยังไม่ชัดเจน เนื่องจากศาลยังมิได้เผยแพร่คำวินิจฉัยฉบับเต็ม แต่อาจตีความได้สองแนวทาง คือ (1) … Continue reading^[6]ดูเพิ่มเติมเกี่ยวกับประเด็นอำนาจล้นเกินของศาลรัฐธรรมนูญ: วรดร เลิศรัตน์ และ ชลธิชา ทักษิณาเวศน์, “ถึงเวลาคิดใหม่ทำใหม่ ‘ศาลรัฐธรรมนูญ’? | Policy … Continue reading ทุกฝ่ายต้องออกแบบ ‘วิธีได้มาซึ่งผู้ร่างรัฐธรรมนูญ’ ร่วมกันใหม่ โดยคำนึงถึงความยึดโยงกับประชาชนอย่างทั่วถึงและสมดุล ความชอบธรรม ศักยภาพในการสร้างฉันทมติเพื่อร่างรัฐธรรมนูญ และศักยภาพในการสร้างรัฐธรรมนูญที่เป็นที่ยอมรับ ยั่งยืน และเอื้อต่อการพัฒนาประชาธิปไตยระยะยาว^[7]ดูเพิ่มเติม: วรดร เลิศรัตน์, “แค่ ‘มี’ สสร. ไม่พอ ต้อง ‘ตอบโจทย์’ สร้างรัฐธรรมนูญประชาชนด้วย!: วิเคราะห์ข้อเสนอเพื่อไทย VS ประชาชน,” 101 Public Policy Think Tank, 13 … Continue reading

หนึ่งในทางเลือกที่เป็นไปได้และรัฐบาลอาจพิจารณาผลักดันคือให้มี ‘คณะกรรมการสร้างรัฐธรรมนูญ’ มาจากการเลือกของสภาผู้แทนราษฎรชุดใหม่หลังการเลือกตั้งมีนาคม ปีหน้า สส. มาจากการเลือกตั้งทางตรงของประชาชน ดังนั้น คณะกรรมการฯ จึงยึดโยงกับประชาชนและได้รับความชอบธรรมผ่านกลไกเลือกตั้งทางอ้อม โดยเฉพาะเมื่อประชาชนทราบตั้งแต่ก่อนเลือกตั้งว่า สส. มีอำนาจเลือกคณะกรรมการฯ ดังกล่าว สส. ก็อาจหาเสียงด้วยประเด็นรัฐธรรมนูญ ส่วนประชาชนก็ตัดสินใจเลือกตั้งโดยคำนึงถึงประเด็นเหล่านั้น อันจะนับได้ว่า ได้มอบอาณัติการสร้างรัฐธรรมนูญใหม่ผ่าน สส. ไปยังคณะกรรมการฯ

ที่มาของกรรมการฯ จะต้องยึดโยงกับประชาชน (มีกลไกกดดันให้ สส. เลือกผู้สมัครที่สะท้อนเสียงของประชาชน) อีกทั้งจะต้องพิจารณาให้มีผู้แทนที่หลากหลาย ทั่วถึง และสมดุลมากขึ้นทั้งในด้านอุดมการณ์ พื้นที่ ประชากรแต่ละกลุ่ม นอกจากนี้ กระบวนการร่างยังจำเป็นต้องมีพื้นที่ให้ประชาชน ‘มีส่วนร่วมอย่างมีความหมายตลอดกระบวนการ’^[8]ดูเพิ่มเติม: วรดร เลิศรัตน์, “แค่ ‘มี’ สสร. ไม่พอ ต้อง ‘ตอบโจทย์’ สร้างรัฐธรรมนูญประชาชนด้วย!: วิเคราะห์ข้อเสนอเพื่อไทย VS ประชาชน,” 101 Public Policy Think Tank, 13 … Continue reading)

การขับเคลื่อนมาตรการทั้งหมดนี้ในกรอบเวลานับว่าท้าทาย รัฐบาลต้องแสดงบทบาทนำในการหาฉันทมติระหว่างทุกฝ่าย เพื่อเปิดประตูสู่การจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่และพัฒนาประชาธิปไตยอย่างดีที่สุด

`สงครามจะสั้นแค่ไหน ผลกระทบกับเด็กยาวนานเสมอ’^[9] ชื่อบทความจาก ชลธิชา ทักษิณาเวศน์ (2568). สงครามจะสั้นแค่ไหน ผลกระทบกับเด็กยาวนานเสมอ : คุยกับแพทย์ถึงแผลทางใจที่ผู้ใหญ่อาจมองไม่เห็น. … Continue reading:
ลดความรุนแรง เร่งบรรเทาผลกระทบ

ความขัดแย้งหลังการเข้ารับตำแหน่งของนายกรัฐมนตรีคนใหม่ และข้อตกลงร่วมกันจากการประชุมคณะกรรมการชายแดนทั่วไป ไทย – กัมพูชา (General Border Committee: GBC) ในวันที่ 9 กันยายน ดูเหมือนจะเป็นไปในทิศทางบวก^[10]กระทรวงการต่างประเทศ (2568). แถลงข่าวร่วมการประชุมคณะกรรมการชายแดนทั่วไป สมัยพิเศษจังหวัดเกาะกง ราชอาณาจักรกัมพูชา เมื่อวันที่ 10 กันยายน 2568. … Continue reading สะท้อนว่าความตึงเครียดระหว่างสองประเทศกำลังลดลง นอกจากการหาความเป็นไปได้ในการเปิดด่านข้ามแดนสำหรับการขนส่งสินค้าเพื่อบรรเทาผลกระทบต่อกลุ่มธุรกิจยานยนต์ในประเทศไทย^[11]แถลงการณ์กระทรวงการต่างประเทศ ญี่ปุ่น วันที่ 10 กันยายน 2568 เข้าถึงได้ทาง https://www.facebook.com/share/p/1Fji6ogQTi/ รัฐบาลควรเริ่มวางมาตรการระยะสั้นอื่นๆ ที่จะเร่งดำเนินการภายใน 4 เดือนเพื่อบรรเทาผลกระทบจากความขัดแย้งที่อาจเกิดขึ้นในระยะยาว

มาตรการเร่งด่วนอันที่หนึ่งคือการเยียวยาทางเศรษฐกิจแก่ประชาชนที่อาศัยตามแนวชายแดน แม้ทางกระทรวงมหาดไทย ตลอดจนธนาคารรัฐได้ออกหลักเกณฑ์การช่วยเหลือผู้ได้รับผลกระทบมาแล้วตั้งแต่ต้นเดือนสิงหาคมที่ครอบคลุมตั้งแต่การเยียวยาด้านชีวิต ร่างกาย ด้านการเงิน และการประกอบอาชีพ^[12]กรมประชาสัมพันธ์ (2568). เปิดหลักเกณฑ์เยียวยาผู้เสียชีวิต ผู้บาดเจ็บ และความเสียหายด้านการเกษตร ที่อยู่อาศัย และการดำรงชีพ … Continue reading แต่ได้มีข้อเสนอในการปรับปรุงมาตรการเยียวยาทางเศรษฐกิจจากพรรคฝ่ายค้าน ตลอดจนถึงข้อเสนอการสร้างระบบป้องกันและคัดกรองผู้มีแนวโน้มที่จะป่วยด้านสุขภาพจิตและการระดมทรัพยากรบุคลากรสนับสนุน รวมถึงสร้างระบบติดตามดูแลผู้ป่วยหรือเฝ้าระวังผู้มีแนวโน้มจะป่วยในพื้นที่หลังสถานการณ์ความรุนแรงลดต่ำลง^[13]พรรคประชาชน (2568). 5 ข้อเสนอช่วยเหลือประชาชนในพื้นที่อพยพ จากเหตุปะทะไทย-กัมพูชา. เข้าถึงได้ทาง https://www.facebook.com/share/p/19kgwa8XYR/ ข้อเสนอเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการลดผลกระทบระยะยาวทั้งด้านเศรษฐกิจและสังคมที่อาจเกิดขึ้นต่อผู้คนที่ได้รับผลกระทบโดยตรง

นอกจากนี้ รัฐบาลอนุทินในช่วงระยะเวลา 4 เดือนควรมุ่งเน้นการบรรเทาผลกระทบในหมู่เยาวชนที่ได้รับผลกระทบทางการเรียนรู้และสภาพจิตใจในสภาวะวิกฤต เพราะถือเป็นกลุ่มที่เปราะบางต่อการทำความเข้าใจสถานการณ์ กำลังอยู่ในวัยเรียนรู้และสร้างเสริมลักษณะนิสัย แม้งานวิจัยจะชี้ให้เห็นว่าสัดส่วนเยาวชนเป็นโรคเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ (Post-Traumatic Stress Disorder: PTSD) มีแนวโน้มลดลงเมื่อระยะเวลาผ่านไปในช่วงเวลา 1-6 เดือนแรกหลังเหตุการณ์ แต่หากไม่มีการเข้ารับการรักษาหรือดูแลโดยผู้เชี่ยวชาญเลย เยาวชนที่ยังมีอาการลักษณะนี้จะคงอยู่ต่อไปและยากที่จะหายขาด^[14]Hiller, Rachel M., Richard Meiser‐Stedman, Pasco Fearon, Sarah Lobo, Anna McKinnon, Abigail Fraser, and Sarah L. Halligan. “Research Review: Changes in the prevalence and symptom severity of child post‐traumatic stress disorder in the year following trauma–A meta‐analytic study.” Journal of Child Psychology and Psychiatry 57, no. 8 (2016): 884-898.

เหล่านี้ จึงนำมาสู่ข้อเสนอต่อรัฐบาลใหม่ในการระดมทรัพยากรด้านสาธารณสุข ด้านสวัสดิการสังคม รวมถึงด้านการศึกษาเข้าไปยังกลุ่มเยาวชนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบโดยปราศจากการเลือกปฏิบัติ โดยใช้เครือข่าย อสม. พมจ. รวมถึงครูในโรงเรียนในการเป็นด่านหน้าในการเฝ้าระวัง และคัดกรองเยาวชนที่มีแนวโน้มหรือพฤติกรรมที่เข้าข่ายควรได้รับการดูแลเพิ่มเติม รวมถึงการจัดทำระบบดูแลและติดตามผู้ป่วยที่ไม่ใช่เฉพาะเยาวชนจากเหตุความขัดแย้ง เพื่อบรรเทาผลกระทบที่จะเกิดขึ้นในระยะยาว

นอกจากการระดมทรัพยากรไปยังพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ ในภาพกว้าง รัฐบาลใหม่ต้องปรับแนวทางการสื่อสารไปยังสาธารณะเพื่อลดความตึงเครียดจากความขัดแย้งโดยเร็ว เนื่องจากอารมณ์ของสาธารณชนยังอยู่ในภาวะโกรธเคืองกับสถานการณ์ ประกอบกับการสื่อสารจากฝ่ายความมั่นคงที่ยังชวนให้สังคมคิดถึงปัจจัยความมั่นคงเป็นหลักในการจัดการสถานการณ์^[15]สังเกตได้จากข้อถกเถียงกรณีการเปิดด่านขนส่งสินค้าในพื้นที่ที่ไม่ได้มีเหตุปะทะระหว่างฝ่ายการเมืองและแม่ทัพภาคที่ 2 รัฐบาลจึงควรเร่งทำงานร่วมกับรัฐบาลกัมพูชาเพื่อแสดงให้สาธารณชนเห็นถึงแนวโน้มสถานการณ์ความรุนแรงที่ลดลง ประกันความปลอดภัยของผู้คนในพื้นที่แนวชายแดน และสร้างความเชื่อมั่นให้กับสาธารณชนวงกว้าง เพื่อเปิดทางสู่การปฏิรูปความสัมพันธ์ระหว่างสองประเทศในระยะยาวเพื่อลดโอกาสการเกิดความรุนแรงในอนาคต

เปลี่ยนพักหนี้เกษตรกร เป็นนาทีทองของการลดหนี้

เมื่อพูดถึงเกษตรกร ก็ต้องพูดเรื่อง ‘หนี้’^[16]โสมรัตน์ จันทรัตน์, ลัทธพร รัตนวรารักษ์ และชญานี ชวะโนทย์. (2022). “กับดับหนี้ กับการพัฒนาเศรษฐกิจการเงินฐานราก.”เมษายน 8, 2023.https://www.pier.or.th/abridged/2022/15/. หนึ่งในนโยบายที่นายอนุทินปัดฝุ่นขึ้นมา คือ การพักหนี้เกษตรกรทั้งต้นและดอก ซึ่งน่าจะเป็นการสานต่อนโยบายพักหนี้เกษตรกรที่เริ่มขึ้น (อีกครั้ง) ในยุคของเศรษฐา ทวีสิน

แม้ว่านโยบายพักหนี้เกษตรกรอาจช่วยให้เกษตรกรหลุดพ้นจากวงจรหนี้ได้ในหลักการ แต่จากงานศึกษาเชิงประจักษ์พบว่า เกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการพักหนี้ในช่วงปี 2015-2021 ซึ่งมีทั้งนโยบายที่พักชำระหนี้เฉพาะเงินต้น นโยบายพักชำระเงินต้นหรือลดอัตราดอกเบี้ย และนโยบายพักชำระหนี้ทั้งเงินต้นและดอกเบี้ย สุดท้ายมีหนี้สินเพิ่มขึ้นเฉลี่ย 3-4% ต่อปี และหากเกษตรกรสามารถพักหนี้ได้หลายบัญชีหรือได้รับระยะเวลาพักหนี้นาน ก็จะยิ่งทำให้เกษตรกรสร้างหนี้สินเพิ่มขึ้นเร็วกว่าเดิม

สำหรับผลกระทบต่อการชำระหนี้ แม้เกษตรกรที่ได้รับการพักชำระหนี้ 1 ปี จะสามารถชำระหนี้ได้ตรงต่อเวลามากขึ้นเนื่องจากมีภาระค่าใช้จ่ายลดลง แต่ในทางกลับกัน หากเกษตรกรได้รับการพักชำระหนี้ 3-4 ปี จะมีโอกาสผิดนัดชำระหนี้เพิ่มขึ้น^[17]Ratanavararak, L., & Chantarat, S. “Do Agricultural Debt Moratoriums Help or Hurt? The Heterogenous Impacts on Rural Households in Thailand.” PIER Discussion Paper, no. 195. https://www.pier.or.th/dp/195/.

นโยบายการพักหนี้เกษตรกรในยุคของนายเศรษฐา ทวีสิน ได้เริ่มมีการปรับแนวทางการพักชำระหนี้โดยอาศัยหลักฐานเชิงประจักษ์ในการออกแบบนโยบายมากยิ่งขึ้น และเริ่มสื่อสาร (แม้ว่าจะยังได้ผลจำกัด) ให้เกษตรกรเข้าใจว่า ‘โครงการพักหนี้’ แท้จริงแล้วคือ ‘ช่วงเวลาของการจ่ายคืนหนี้’ เพราะทุกบาทที่จ่ายคืนไปนั้นจะไปลดเงินต้นทั้งหมด ทำให้ผู้ที่จ่ายไหวจะปลดหนี้ได้อย่างรวดเร็วในช่วงเวลาดังกล่าว ซึ่งแนวทางดังกล่าวควรจะได้รับการสานต่อเพราะช่วยลดภาระการใช้จ่ายหนี้ในระยะสั้น แต่ในขณะเดียวกันช่วยปลดภาระรัดตัวของเกษตรกรให้สามารถขยับได้คล่องตัวมากขึ้นในอนาคตด้วย

สถาบันวิจัยเศรษฐกิจ ป๋วย อึ๊งภากรณ์ ยังได้ร่วมมือกับธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) ในการทดสอบว่าจะมีมาตรการแบบใดที่ช่วยจูงใจให้เกษตรกรจ่ายคืนหนี้ในช่วงนาทีทองเช่นนี้ได้อีกไหม ซึ่งในเบื้องต้นพบว่าการมีหน่วยเคลื่อนที่ลงไปตั้งจุดรับชำระหนี้ในชุมชนทุกเดือนจะสามารถช่วยให้เกิดการจ่ายหนี้คืนได้มากขึ้นอย่างมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะกลุ่มเกษตรกรที่มีความสามารถในการจ่ายคืนหนี้^[18]Chantarat et al. What Drives Farmers to Repay Loan? RCT on Restructuring, Lottery and Ease of Payment. Forthcoming.

อย่างไรก็ตาม นโยบายเพียงแค่นี้ยังไม่อาจช่วยลดภาระหนี้ได้อย่างเพียงพอสำหรับเกษตรกรโดยทั่วไป รัฐบาลจึงอาจต้องกัดฟันดำเนินนโยบายปรับโครงสร้างหนี้ (Debt restructuring) เพิ่มเติม เพื่อให้เกษตรกรตัวเบาและปรับตัวในอนาคตได้มากยิ่งขึ้น

แก้เมากัญชา หาทิศทางนโยบายให้เจอ

ในรอบ 5-6 ปีมานี้ทิศทางของนโยบายการจัดการกัญชามีแนวโน้มสลับไปมาระหว่าง ‘ฝั่งเสรีกัญชา’ ที่เมื่อภูมิใจไทยมีอำนาจได้คุมกระทรวงสาธารณสุข (2562-2566) ได้ผลักดันปลดล็อคกัญชาให้ถูกกฎหมาย^[19]iLaw. 9 มิถุนายน 2022. เริ่มวันแรก! ปลดล็อคกัญชาออกจากยาเสพติด. URL: https://www.ilaw.or.th/articles/5257 จนถูกวิจารณ์ว่าได้สร้างสภาวะสุญญากาศ เนื่องจากไม่ได้มีมาตรการ กฎเกณฑ์มารองรับ ควบคุม การปลูก การซื้อขาย และการบริโภคกัญชา จนส่งผลสังคมได้รับผลกระทบจากการเปิดเสรีกัญชา ทั้งการแพร่ระบาดในหมู่เยาวชน และมีกรณีผู้เข้าโรงพยาบาลจากการเป็นพิษจากการใช้กัญชาเพิ่มขึ้น^[20]ธันยพร บัวทอง. 9 สิงหาคม 2022. กัญชา: ปลดล็อกแล้ว 2 เดือนกับภาวะสุญญากาศ มีอะไรที่รัฐต้องทำแต่ (ยัง) ไม่ได้ทำ. BBC NEWS ไทย. URL: https://www.bbc.com/thai/articles/cd1yngkkrpxo และ ‘ฝั่งกัญชาเพื่อการแพทย์เท่านั้น’ ที่เมื่อเพื่อไทยมีอำนาจได้คุมกระทรวงสาธารณสุข (2566-2568) ได้พยายามนำกัญชากลับเข้าสู่บัญชียาเสพติดอีกครั้ง^[21]BBC News Thai. 1 มีนาคม 2024. กัญชาเสรีไทยใกล้ถึงจุดจบหรือไม่ เมื่อรัฐบาลประกาศตั้งเป้าห้ามใช้เพื่อ “สันทนาการ” ภายในสิ้นปี 2567. URL: https://www.bbc.com/thai/articles/cn4lymm38myo โดยเริ่มจากการควบคุมใหใช้ช่อดอกเพื่อทางการแพทย์เท่านั้น^[22]ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง สมุนไพรควบคุม (กัญชา) พ.ศ. 2568. ราชกิจจานุเบกษา. URL: https://ratchakitcha.soc.go.th/documents/76076.pdf

เมื่อทางภูมิใจไทยได้กลับมาเป็นผู้นำจัดตั้งรัฐบาล มีแนวโน้มว่าภาครัฐอาจหันไปดำเนินแนวทางเปิดเสรีกัญชาอีกครั้ง ซึ่งการรับรองให้กัญชาถูกกฎหมายนั้นไม่ควรทำให้เกิดภาวะสุญญากาศขึ้นเหมือนคราวก่อนอีกครั้ง โดยจำเป็นต้องดำเนินการควบคู่กับการควบคุมที่กระทบของกัญชาต่อสุขภาพของผู้ใช้และความปลอดภัยในสังคม

นอกจากจะควบคุมให้สารสกัดจากกัญชามีสาร THC ไม่เกิน 0.2% เพื่อควบคุมผลกระทบต่อสุขภาพ รัฐบาลควรกำหนดว่ามาตรฐานการควบคุมคุณภาพของช่อดอกที่ปลูกหรือจำหน่ายที่เหมาะสมควรเป็นอย่างไร (ในกรณีที่จะยกเลิกการควบคุมให้ใช้เฉพาะทางการแพทย์เท่านั้น)

รัฐบาลควรมีข้อกำหนดในการใช้งานกัญชาในกิจกรรมแต่ละประเภทให้เหมาะสม รวมถึงการใช้หรือจำหน่ายผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนผสมของกัญชาต้องชี้แจงส่วนผสมให้ชัด รวมถึงเข้มงวดในการตรวจสอบตัวตนผู้ซื้อ รวมถึงควบคุมปริมาณที่ผู้ซื้อจะสามารถซื้อได้และควบคุมปริมาณการถือครองอย่างไรให้เหมาะสม โดยเฉพาะกลุ่มเด็ก เยาวชน รวมถึงกลุ่มเสี่ยงอื่นๆ ที่อาจได้รับผลกระทบทางสุขภาพที่รุนแรงกว่าคนกลุ่มอื่นจากการบริโภคกัญชาและสารสกัด^[23]เจณิตตา จันทวงษา. 5 ตุลาคม 2022. คุมกัญชาเสรีอย่างไรให้ปลอดภัยกับเด็กและเยาวชนที่สุด. URL: https://101pub.org/cannabis-legalization-and-youth/

นอกจากนี้ รัฐบาลจะต้องวางมาตรการควบคุมไม่ให้ผู้ใช้กัญชาสร้างผลกระทบต่อสังคม เช่น มาตรการตรวจจับและควบคุมผู้ขับขี่ที่เมากัญชา เป็นต้น

พรรคภูมิใจไทยนั้น ‘ขาย’ การเปิดเสรีกัญชาว่าจะเป็นผลบวกทางเศรษฐกิจมาโดยตลอด แม้เกษตรกรผู้ปลูกหรือกลุ่มผู้ขายสินค้าที่เกี่ยวเนื่องกับกัญชาจะได้ประโยชน์ หรืออาจทำให้เกิดการท่องเที่ยวด้วยกัญชาขึ้น แต่ต้องไม่ลืมว่ากัญชานั้นไม่ได้เป็นที่ยอมรับโดยสากล นักท่องเที่ยวต่างชาติบางประเทศอาจต้องเผชิญกับความเข้มงวดในมาตรการตรวจสารเสพติดเมื่อเดินทางกลับประเทศ นักท่องเที่ยวที่สนใจกัญชาอาจมาและใช้จ่ายเพิ่มขึ้นในประเทศไทย แต่การเปิดเสรีกัญชาก็อาจมีผลไล่นักท่องเที่ยวบางกลุ่มออกไปเช่นกันหากจัดการไม่ดี

สุดท้ายนี้ แม้จะสามารถจัดการกัญชาได้อย่างดีเยี่ยม แต่อย่างไรเสียก็จะเกิดต้นทุนทางสังคมและต้นทุนของการดำเนินมาตรการที่รัฐต้องเข้ามาจัดการ นโยบายกัญชาจึงเกี่ยวข้องกับการคลังสาธารณะอีกด้วย ซึ่งรัฐบาลควรต้องวางแนวทางการจัดเก็บภาษีจากผลิตภัณฑ์ที่เกี่ยวข้องกับกัญชาด้วย

จะทำพลังงานสะอาด โครงสร้างตลาดต้องเปิดกว้างและเป็นธรรม

อีกประเด็นสำคัญที่น่าจับตามองในช่วง 120 วันนี้ คือ นโยบายด้านพลังงานที่ถูกนำเสนอภายใต้พรรคภูมิใจไทยตั้งแต่การเลือกตั้งช่วงปี พ.ศ. 2566 หรือ “นโยบายพลังงานสะอาด ลดรายจ่ายประชาชน” ภายใต้โครงการฟรีหลังคาโซลาร์เซลล์^[24]https://bhumjaithai.com/policy/80668 ให้ประชาชนสามารถผลิตกระแสไปไฟฟ้าในใช้ภายในครัวเรือน และส่งกระแสไฟฟ้าส่วนเกินขายให้แก่รัฐบาล

แม้นโยบายนี้จะถูกนำเสนอว่าเป็นทางออกเพื่อลดค่าใช้จ่ายให้กับครัวเรือน แต่หากยังคงมีโครงสร้างการซื้อไฟฟ้าแบบผูกขาดและไม่โปร่งใสอยู่ ค่าไฟของคนไทยก็อาจไม่ได้ลดลงจริงตามที่ประชาชนคาดหวัง จากร่างแผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้าของประเทศปี 2567 หรือ PDP 2024 (ที่ยังไม่ถูกประกาศใช้และอาจถูก ‘อุ้มหาย’ ไปแล้วในทางปฏิบัติ) แนวทางการซื้อขายไฟฟ้ายังคงมียึดติดกับระบบ Enhanced Single Buyer ที่ผู้ผลิตไฟฟ้าเอกชนไม่สามารถขายไฟฟ้าให้แก่ผู้รับซื้อโดยตรงและต้องมีรัฐเป็นตัวกลาง รวมทั้งยังไม่มีการกล่าวถึงการปรับราคารับซื้อไฟฟ้าต่อหน่วยหรือระบบระบบหักลบกลบหน่วยไฟฟ้า (Net Metering)^[25]สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย. ทีดีอาร์ไอจัดสัมมนา “PDP 2024 เร่ง หรือ รั้งพาไทยไปสู่เป้าพลังงานสะอาด”. 19 กรกฎาคม 2024. https://tdri.or.th/2024/07/review-pdp2024-news/

แม้ว่าในครัวเรือนจำนวนมากอาจหันมาใช้โซลาร์เซลล์เพื่อผลิตไฟฟ้าใช้เองได้บางส่วน แต่ประชาชนก็ยังคงต้องแบกรับค่าไฟฟ้าฐาน เนื่องจากต้นทุนค่าไฟฟ้าโดยรวมของประเทศยังคงสูงอยู่จากการรับซื้อไฟฟ้าหมุนเวียนในราคาที่เกินความจำเป็น รวมถึงภาระจากสัญญาโรงไฟฟ้าที่มีปริมาณเกินกว่าความต้องการใช้งานจริง^[26]ฉัตร คำแสง. ขับเคลื่อนพลังงานสะอาดแบบไทยๆ ทำค่าไฟแพงแบบเทียมๆ. 6 ธันวาคม 2024. https://101pub.org/expensive-renewable-energy/

คณะรัฐมนตรีชุดก่อนได้เริ่มอนุมัติ พ.ร.บ.ส่งเสริมการใช้ไฟฟ้าพลังงานแสงอาทิตย์ ซึ่งจะเป็นรากฐานในการดำเนินนโยบายดังกล่าวไว้แล้ว แต่หากนโยบายดังกล่าวถูกนำมาดำเนินการจริง รัฐบาลจึงควรคำนึงถึงการปรับโครงสร้างตลาดไฟฟ้าให้มีความเป็นธรรมและเปิดกว้างต่อการแข่งขันและซื้อขายตรงมากขึ้น เปิดทางให้ประชาชนสามารถใช้ระบบ Net Metering เพื่อให้ได้ใช้ประโยชน์จริงจากไฟฟ้าส่วนเกินที่ผลิตได้ และที่สำคัญ ควรต้องเชื่อมโยงนโยบายดังกล่าวให้สอดคล้องกับแผน PDP เพื่อวางรากฐานสู่การเปลี่ยนผ่านไปสู่ระบบพลังงานสะอาดอย่างยั่งยืนในสังคมไทยต่อไป

แก้ระเบียบ เบิกทางให้ท้องถิ่นจ้างงาน caregiver ยืดหยุ่น

ผู้ดูแลผู้มีภาวะพึ่งพิง (caregiver) หรือ CG เป็นกำลังสำคัญในการแบ่งเบาภาระการดูแลของครอบครัวในสังคมสูงวัย ในอดีตได้รับค่าตอบแทนเพียง 1,500 บาทต่อเดือน ต่อมามีการผลักดันเพิ่มค่าจ้างรายเดือนเป็น 5,000-6,000 บาท และเพิ่มการจ้างงานอีก 18,587 คน ผ่านนโยบายกระตุ้นเศรษฐกิจของรัฐบาลในช่วงต้นปี 2025 ที่ผ่านมา^[27]สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. “30 บาทรักษาทุกที่ กระตุ้นเศรษฐกิจฐานราก เพิ่มคุณภาพชีวิตผู้ที่มีภาวะพึ่งพิง”. 19 สิงหาคม 2025. … Continue reading นับเป็นก้าวที่สำคัญของการยกระดับคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุไทย

อย่างไรก็ตาม การจ้างงาน CG ที่องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) จะต้องทำสัญญาจ้างให้เสร็จภายในสิ้นเดือนกันยายนนี้ ยังคงเต็มไปด้วยข้อจำกัดของระเบียบส่วนกลางที่วางหลักเกณฑ์กำกับการทำงานของท้องถิ่นแบบรดต้นคอ อาทิ ไม่อนุญาตให้จ้างอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ซึ่งได้รับ ‘ค่าป่วยการ’ อยู่แล้ว ซึ่งเป็นเงื่อนไขที่อาจไม่สอดคล้องกับความเป็นจริงในบางพื้นที่^[28]The Coverage. “จ้างงาน ‘Caregiver’ เรต 5-6 พันบาท อบต.หลายแห่งเดินหน้าจ้างแล้ว แนะปีหน้าดึง ‘อสม.’ ร่วมวงด้วย”. 2025. https://www.thecoverage.info/news/content/9404. ตอกย้ำสถานะ ‘ท่อผ่านงบ’ จากส่วนกลางที่ไร้อำนาจในการตอบสนองความต้องการประชาชนอย่างเหมาะสม

ประกาศของ สปสช. ที่อ้างอิงระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยอาสาสมัครบริบาลท้องถิ่นขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และการเบิกค่าใช้จ่าย พ.ศ. 2562 เพื่อเพิ่มค่าตอบแทนและตำแหน่ง CG แสดงให้เห็นว่ารัฐบาลสามารถเสริมศักยภาพให้ท้องถิ่นจัดสวัสดิการแก่ประชาชนได้ภายใต้ข้อจำกัดทางกฎหมายที่มีอยู่ และหากพยายามรับฟังเสียงของคนหน้างาน รัฐบาลควรปรับปรุงกฎหมายทั้ง 2 ฉบับนี้ได้ทันที เบิกทางให้ท้องถิ่นมีอำนาจบริหารจัดการงบประมาณ CG อย่างยืดหยุ่น โดยคงข้อกำหนดด้านคุณสมบัติและกลไกการทำงานไว้ดังเดิม แต่เปิดโอกาสให้ อปท. บริหารตำแหน่งงานได้เอง เช่น จ้างงาน อสม. ที่มีศักยภาพในการเป็น CG อยู่แล้วให้ทำงานได้เต็มที่ยิ่งขึ้น หรือกระทั่งเปิดให้ท้องถิ่นจ่ายค่าตอบแทนในสัดส่วนที่เหมาะสมแก่ผู้ให้การดูแลคนในครอบครัวของตนในฐานะ ‘เงินช่วยเหลือผู้ดูแล’ (Carer Allowance) ช่วยปลดเปลื้องภาระหนักอึ้งให้ครอบครัวผู้มีภาวะพึ่งพิงและแสดงให้เห็นว่ารัฐบาลก็ ‘แคร์’ พวกเขาเช่นกัน

เดินหน้ากฎหมายที่ตอบโจทย์ชีวิตประชาชน (แต่อาจขัดขาผู้มีอิทธิพล)

“กระผมและพรรคภูมิใจไทย จะอยู่เป็นองค์ประชุม ทุกวาระในวันนี้และอนาคต ดำเนินไปด้วยความราบรื่น สมเจตนารมณ์ของพวกเราทุกคนทุกประการ” นายอนุทิน ชาญวีรกูล หัวหน้าพรรคภูมิใจไทย กล่าวในการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ในวันโหวตเลือกนายกรัฐมนตรี (5 กันยายน 2568)

คำกล่าวนี้เปรียบเสมือนเป็นคำมั่นต่อสภาว่า ต่อไปนี้พรรคภูมิใจไทยจะให้ความสำคัญต่องานสภาตลอดช่วงระยะเวลา 4 เดือนของรัฐบาล ซึ่งเท่ากับว่ามีเวลาราวๆ 1 เดือนครึ่งก่อนหมดสมัยประชุมสภาสมัยสามัญ^[29]การประชุมสภาสมัยสามัญประจำปีครั้งที่ 1 จะสิ้นสุดในวันที่ 30 ตุลาคม 2568 ดังนั้นการพยายามผ่านกฎหมายที่คั่งค้างให้ได้ในช่วงเวลานี้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง และถึงแม้จะไม่สามารถผ่านกฎหมายได้ทัน แต่เมื่อมีรัฐบาลและสภาผู้แทนฯชุดใหม่หลังการเลือกตั้ง รัฐบาลใหม่ก็สามารถร้องขอต่อสภาเพื่อให้กฎหมายที่ทำค้างไว้เดินหน้าต่อไปได้เลยทันที ซึ่งการที่ร่างกฎหมายสามารถผ่านชั้นของ สส. ได้ในสมัยนี้ก็จะเป็นการยืนยันความชอบธรรมของร่างกฎหมายนั้นๆ ต่อรัฐบาลชุดใหม่ได้อย่างชัดเจน และมีการทำงานต่อเนื่องไม่ต้องเริ่มต้นนับหนึ่งกันใหม่

ร่างกฎหมายหลายฉบับจึงควรได้รับการผลักดันต่อในสภาภายใต้ฝั่งรัฐบาลที่นำโดยพรรคภูมิใจไทยและแรงสนับสนุนจากพรรคฝ่ายค้านอย่างพรรคประชาชน เช่น ร่างกฎหมายที่ภาคประชาชนเรียกร้องให้เกิด อย่างร่างพระราชบัญญัติบริหารจัดการเพื่ออากาศสะอาด (พ.ร.บ.อากาศสะอาด) ก็มีความเป็นไปได้ที่จะสามารถผ่านในชั้นของ ส.ส. ได้ในช่วงระยะเวลาของสภาที่เหลือนี้ได้สำเร็จ^[30]ร่างกฎหมายผ่านการฟังความคิดเห็น และผ่านการพิจารณาจากคณะกรรมาธิการวิสามัญแล้ว เหลือการพิจารณาในวาระที่ 2 และ 3 … Continue reading แต่จุดสำคัญที่จะต้องระวังคือความพยายามตัดเขี้ยวเล็บสำหรับการจัดการกับผู้สร้างมลภาวะจนอาจทำให้กฎหมายกลายเป็นเสือกระดาษตัวใหม่^[31]ศุภวิชญ์ ศิริสวัสดิ์วัฒนา. ทำไมการตัด ‘กองทุนอากาศสะอาด’ อาจทำให้ พ.ร.บ.อากาศสะอาดไร้ความหมาย?. 22 สิงหาคม 2025.

นอกจากนี้ ยังมีกฎหมายอื่นๆ จะมีศักยภาพในการปรับโครงสร้างเศรษฐกิจและช่วยเหลือประชาชนได้จริง เช่น ร่างพระราชบัญญัติล้มละลาย ที่จะทำให้ SMEs และบุคคลปรับโครงสร้างหนี้ได้ง่ายขึ้น ก็มีโอกาสที่จะผ่านได้ทันในสมัยนี้เช่นกัน^[32]การพิจารณาในวาระที่ 2 ในวันที่ 10 กันยายน ให้มีการปรับแก้บางมาตรา

ทั้งนี้ จากเวลาที่มี (รวมถึงการทำงานตั้งหลักไว้เผื่ออนาคต) สภาผู้แทนราษฎรยังสามารถร่วมกันผลักดันกฎหมายอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับชีวิตของประชาชน ที่ได้เริ่มพิจารณาในชั้นกรรมาธิการวิสามัญแล้ว เช่น ร่างพระราชบัญญัติการแข่งขันทางการค้า ซึ่งจะพัฒนากลไกการควบคุมการแข่งขันทางการค้าของประเทศไทยให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น และจะช่วยแก้ไขปัญหาการผูกขาดตลาดของกลุ่มทุนที่เป็นปัญหาของเศรษฐกิจไทย

รัฐสภาเองยังมีร่างกฎหมายอื่นๆ ที่พรรคภูมิใจไทยและนายอนุทินเป็นผู้เสนอ เช่น ร่างพระราชบัญญัติภาษีส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น ที่จะเปิดโอกาสให้ประชาชนโอนภาษีแก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้ ก็เป็นร่างกฎหมายที่น่าสนใจในแง่การปรับโครงสร้างการปกครองท้องถิ่นของไทย

การทำงานสภาในช่วงเวลาที่เหลือของรัฐบาลภูมิใจไทยมีความน่าสนใจ ไม่ใช่เพียงแค่การผ่านกฎหมายให้ทันเวลาของสภาเท่านั้น แต่อาจรวมถึงการทำงานสภาของพรรคภูมิใจไทยนับจากนี้ด้วย ทั้งจากการที่นายอนุทินกล่าวในสภา และความต้องการสร้างสภาให้เป็นสภาของประชาชน ตามที่ได้นำเสนอในช่วงที่พรรคได้ตำแหน่งรองประธานสภาผู้แทนราษฎร^[33]จากบ้านการเมือง สู่เก้าอี้รองประธานสภา 18 ปีนักการเมืองอาชีพ ‘ภราดร ปริศนานันทกุล’ สืบค้นจาก https://thestandard.co/interview-paradorn-prissananantakul/ ผลงานด้านนิติบัญญัติ รวมถึงการขับเคลื่อนปรับเปลี่ยนสภาให้โปร่งใสและทำงานรับใช้ประชาชนได้จริงจะเป็นอีกหนึ่งตัวชี้วัดสำคัญของความจริงใจของรัฐบาลอนุทินเป็นอย่างดี