ในโลกยุคใหม่ที่เต็มไปด้วยความท้าทายใหม่ นโยบายเด็กและครอบครัวเป็น ‘ฐาน’ สําคัญสําหรับการ
สร้างสรรค์อนาคตของประเทศอย่างแท้จริง หัวใจสําคัญสําหรับผู้กําหนดนโยบายคือ การออกแบบระบบนิเวศ
รอบเด็กและเยาวชน อันได้แก่ ครอบครัว ระบบนิเวศการเรียนรู้ (โรงเรียน ศูนย์พัฒนาเด็กก่อนวัยเรียน
แหล่งเรียนรู้ต่างๆ) รัฐ ภาคประชาสังคม ภาคเอกชน และชุมชน ในฐานะปัจจัยเชิงสถาบันที่ส่งผลต่อ
พัฒนาการของเด็กและเยาวชน เพื่อให้เด็กและเยาวชนเติบโตอย่างเต็มศักยภาพสูงสุดตามเส้นทางที่แต่ละคน
ได้เลือกเอง
เด็กไทยต้องเผชิญกับความท้าทายทั้งระดับโลกและความท้าทายเฉพาะในสังคมไทย 6 ด้านหลัก ได้แก่
(1) ความผันผวน-ซับซ้อน-ไม่แน่นอน-คลุมเครือของโลกใหม่ (VUCA World) ทำให้เด็กและเยาวชนต้องเผชิญกับสถานการณ์ใหม่หลายด้านที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในสังคม
(2) ความก้าวหน้าด้านเทคโนโลยีและนวัตกรรมที่นำพาสังคมสู่ยุคดิจิทัล ที่แม้มีศักยภาพมาก แต่ก็ทำให้ความรู้แบบเดิมมีประโยชน์และอายุการใช้งานสั้นลง และเสี่ยงต่อภาวะตลาดแรงงานสองขั้ว
(3) การก้าวข้ามสู่ความเป็นพลเมืองโลก ซึ่งเด็กและเยาวชนยอมรับชุดคุณค่าความเป็นพลเมืองโลก รวมถึงการเข้าเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนโลกมากกว่าในอดีตอย่างมาก
(4) ความไม่ลงรอยระหว่างเจเนอเรชัน ที่ปัจจุบันมีคนถึง 7 รุ่นอาศัยอยู่ร่วมกันในสังคม ต่างรุ่นก็ต่างมีชุดความเชื่อ คุณค่า พฤติกรรม ตลอดจนการรับข่าวสารที่ไม่เหมือนกัน ทำให้เกิดจินตนาการร่วมหรือปฏิบัติการร่วมทางสังคมได้ยากขึ้น
(5) การเปลี่ยนแปลงด้านโครงสร้างประชากรสู่สังคมสูงวัย ซึ่งเด็กมีจำนวนน้อยลงอย่างมาก โครงสร้างครอบครัวมีความหลากหลายมากขึ้น และเมื่อโตขึ้นจะต้องเผชิญกับอัตราการพึ่งพิงสูง จึงยากต่อการรักษาคุณภาพชีวิตให้ดีเช่นในอดีต และ
(6) ความเหลื่อมล้ำที่ถ่างกว้างขึ้น ทั้งในมิติความเหลื่อมล้ำทางรายได้ของครัวเรือน และยังมีความเหลื่อมล้ำแนวระนาบตามกลุ่มเฉพาะ ซึ่งส่งผลต่อพัฒนาการทางด้านร่างกาย จิตใจ และการเรียนรู้
ทั้งหมดนี้ทำให้การเลี้ยงดูเด็กและสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อพัฒนาการของเด็กต้องเปลี่ยนไป
รายงานฉบับนี้มุ่งสำรวจกระแสการเปลี่ยนแปลงและความท้าทายใหญ่ที่ส่งผลต่อการพัฒนาเด็ก รวมถึงทิศทางของนโยบายเด็กและครอบครัวแห่งอนาคตในโลกยุคใหม่ พร้อมหันกลับมาประเมินช่องว่างทางนโยบายเด็กและครอบครัวของไทย เพื่อนำเสนอแนวทางลดช่องว่างนโยบาย (policy gap) และขยายพื้นที่ปฏิรูป (policy reform space) สำหรับนโยบายเด็กและครอบครัวเพื่ออนาคตของเด็กไทย โดยเฉพาะบทบาทของสำนักสนับสนุนสุขภาวะเด็ก เยาวชน และครอบครัว สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
